Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.

Pochodzenie nazw miast i gmin

13.05.2010 00:05
Witam,
mam "Słownik etymologiczny miast i gmin PRL" Stanisława Rosponda, Ossolineum, 1984.
Zawiera spis miast (ten się nie zmienił) i gmin - aktualny w dn. 1.12.1983 r.

Chętnie odpowiem na TOPONIMICZNE pytania., o ile - oczywiście - znajdę odpowiedź w tym słowniku.
Pozdrowienia.bkg

Odpowiedzi (79)

Strona z 4 Następna >
4.06.2010 14:24
Witam

Poproszę z ciekawości o etymologię kilku miast z mego drzewa:

Białystok
Gołdap (warmińsko-mazurskie)
Gródek (podlaskie)
Lidzbark Warmińki (warmińsko-mazurskie)
Olecko (warmińsko-mazurskie)
Olsztyn (warmińsko-mazurskie)
Sokołów Podlaski
Suwałki
Toruń
Warszawa
Wrocław

Nie za dużo? Nie znam tej pozycji i nie wiem, jak obszerne to sa opracowania...
4.06.2010 18:36
Witam i się odwdzięczam (ale po kawałku, dobrze, bo praca obszerna i "detaliczna"?):
Bialystok
leży n.rz Białą,; w 1426 wzmianka o nadaniu p.ks. Witolda wsi o nazwie Bielszczany Stok.
W 1320 B. został załozony p. Giedymina.
Pierwszy człon: BIAŁY należy łaczyć z nazwą rz. Białą; drugi człon STOK jest typowy dla pn. Polski - tam "stoki" -->'powoli toczące się wody nizinne' - jest to nazwa. m odrzeczna;
oczywiście "biały"= 'jasny kolor wody, rzeka o dnie piaszczystym'

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Stanisław Rospond, Ossolineum, 1984 r

4.06.2010 18:50
Gołdap (warmińsko-mazurskie)
nazwa pochodzi od nazwy rzeki (Gołdapa albo Gołdapia a wcześniej - Gołdap); rzekę tę najwcześniej wymieniają dokumenty krzyżackie;
osadnictwo polskie w dorzeczu Gołdapi datuje się od XV w.;
przedtem były to tereny staropruskie--> wskazuje na to forma drugiego członu -ap, tj strprus. ape='woda, rzeka' (podobnie na Mazurach Węgorapa - nazwa rzeki);
w wielu jęz.indoeuropejskich baza 'ap' oznaczała 'wodę, rzekę';
pierwszy człon 'gold' jest staropruski (nie podano jego znaczenia)

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Stanisław Rospond, Ossolineum, 1984 r.

4.06.2010 19:00
Gródek (podlaskie)
w 1498 r. wymieniany jako 'Horodok';
w 1536 r. użyto wyrazenia 'od Gorodka';
w 1784 r. 'Grodek';
polskie slowo 'gródek', ale ruskie 'gorodok' w znaczeniu 'dużej, bogatej wsi z kilku cerkwiami';
białoruskie 'haradok' = 'miasto'

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Stanisław Rospond, Ossolineum, 1984 r

4.06.2010 19:21
Lidzbark Warmiński
była to staropruska osada przygrodowa, którą w 1241 r zdobyli Krzyżacy;
leży nad rzeką Łyną (to staropruskie 'Alna', 'Alne' = 'zwierzę'--> 'kraina obfita w zwierzynę';
zanim Krzyżacy wprowadzili niem nazwę 'Heilsberg' (Heil - od 'heilig' = 'święty' - wspominano to miejsce po łac. jako: 'in monte sancte Felicitatis' --> po niem.: 'uf dem heiligen Berge';
na mapie z XV w. Sędziwoja z Czechła jest już 'Helsberg' ;
pierwszy człon 'Lic-' oraz 'Lec-' nawiazuje do pruskiego i litewskiego 'letas' = 'nieśmiały';
w XIII w. miała być postać 'Lecbarg' czyli z drugim członem niem. '-berg', '-bark'.
w 1570 r w źródłach jest 'Liczbark';
w XIX w pojawiła się kalka 'Święta Góra' z niem. 'Heilsberg'

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Stanisław Rospond, Ossolineum, 1984 r

4.06.2010 21:49
Olecko
leży na pierwotnych terenach Jadźwingów;
polskie osadnictwo posuwało się od Ełku w I poł. XVI w.;
w 1541 r. Mazur, Bartosz Leśnicki założył nad jez. Małe Olecko wieś Małe Olecko, zaś w pobliżu - Wielkie Olecko;
za jeziorem i rzeką Legą, założono miasto, które Brandenburczycy nazwali Margreabowo (na pam. od margrabiego brandenb. Albrechta), ale miejscowa ludność i tak posługiwala się formą 'Olecko';
na dwu przeciwległych krańcach Rzplitej (na pn. - Mazury Pruskie, a na pd. Śląsk Cieszyński) - zachowała się archetypiczna baza praindoeuropejska *aliga = prasłowiańska *ol'ga, odziedziczona w polszczyźnie, jako 'Oldza' (nazwa rzeki);
potem czeska 'Olza';
pierwotnie pierwiastek *el-, *ol-, z różnymi formantami , oznaczającymi 'wodę' - stał się ogólnoeuropejskim tworzywem hydronimicznym (tworzenie nazw od istniejących akwenów i cieków wodnych) np. 'Oła', 'Oława';
z pewnością najwcześniejsza jest nazwa rzeczna 'Oleg' --> potem 'Lega' /niem. 'Leegenflies'/;
potem nazwa jeziora"Olecko' od "Oldza' i wreszcie --> nazwa miasta 'Olecko';
przyrostek '-sko' często formował nazwy jezior i miejscowości, pochodzących od rzek (np.Bielsko, Drawsko)

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Stanisław Rospond, Ossolineum 1984 r.

4.06.2010 22:08
Olsztyn
Najpierw powstał tu na stromych skałach zamek-warownia;
1349 r. pierwsza wzmianka w dok. Kazimierza Wielkiego ('Olsten', 'castrum Olstin');
u Długosza jest forma 'Holsthyn';
Pochodzenie niem. nazwy jest niewątpliwe: 'Holstein' = 'wydrążona skała' na której stanął zamek (castrum);
w 1564 r. zarządzono lustrację, która następująco wyjaśnia pochodzenie nazwy miasta:
"Urząd starościński okazował skałę jedną, na której połowica zamku stoi. A iż jest ta wszytka skała z przyrodzenia klowtami i na wielu mieścach czcza, bo w niej są jamy, dlatego ją Olsthaim przezwano, tedy od wiatrów, a od niepogód one klowty między skałą, które są przerastałe drobnym kamienim, wykruszają się i wypadają."
Lustrator opisał (choć sam o tym nie wiedział) morenę polodowcową

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Stanisław Rospond, Ossolineum 1984 r.

5.06.2010 06:13
Bardzo ciekawe opracowania

Chyba się teraz ode mnie nie opędzisz Czekam na resztę. Potem ... może dopiszę parę większych miejscowości z Podlasia i warmińsko-mazurskiego... Spróbować można...
5.06.2010 13:14
I co mnie podkusiło, zeby chwalić sie ta ksiązką...? Było cicho siedzieć, a książeczke trzymać pod szafą...
9.06.2010 17:12
Czyżby to był więc... słomiany zapał? Szkoda...
9.06.2010 21:56
W moim wieku ? Słomiany zapał?!
Nie, nie, wiem, że jest niepokojaca przerwa, ale reszta będzie po niedzieli, bo mam pilna pracę do napisania. Mam nadzieję, ze w obliczu wieczności - taka zwłoczka nie wypada aż tak tragicznie...
Pozdrawiam.bkg
11.06.2010 23:28
Toruń
osadnictwo już w okresie kultury łużyckiej (dogodna przeprawa p. Wisłę);
także we wczesnym Sredniowieczu;
1230 - Krzyżacy założyli miasto i swój zamek obronny (za rządów mistrza krzyżackiego Hermana Balka);
1231 - w dok. 'Thorun' --> 'Stary Toruń' ('antiquum Thorun', 'Aldethorum';
1233 - wymieniony 'Thorun';
1241 - 'Thoron';
1248 - 'Thorum';

w XIII w. w dok. krzyżackich, niewątpliwie zniemczających jakąś nazwę polską - pojawił się 'Toruń';
nie tylko w Polsce, ale w całej Słowiańszczyźnie jest to wyjątkowa nazwa miejsc., nie dająca się sprowadzić do jakiejś miejscowej podstawy niemieckiej;

wg danych źródł. z XVI w. - Kromer, bp warmiński, autentyczny i wiarygodny świadek nazewnictwa tej cz. Polski tak pisał:
"Gedeon, biskup płocki, za zgodą kolegium kapłańskiego, dodał'Tarnów' ('Tarnovia'), który jest teraz 'Toruniem'.";
'Tarnowo' jest też wcześniej (1222 oraz 1230) wymieniane, jako "osada tutejsza(koło Popowa)";
zniemczenie kilka lat później 'Tarnowa' czyli popularnej nazwy topograficznej (nie brak było nad Wisłą zarośli z 'tarniną') na 'Thorn'-->'Thoron'-->'Thorun' jest widoczne
z kolei repolonizacja (resubstytucja) nazwy na 'Toruń' z całkowitym przerwaniem więzi z pierwotnym 'Tarnowem' jest charakterystyczna dla nazw miejscowych Pomorza i Ziemi Chełmińsko-Dobrzyńskiej (np. Chełmża, Pelplin);

wszystkie próby etymologii Torunia z hebrajszczyzny czy gockiego lub skandynawskiego pochodzenia tej nazwy - okazały się bezpodstawne.



Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Stanisław Rospond. Ossolineum, Wrocław 1984

12.06.2010 00:04
Suwałki

Nazwa ta jest wyizolowana od innych nazw polskich i z pewnością jest pochodzenia bałt.;
można ją wyprowadzić z formy 'San-vylka', czyli z przyrostkiem staropruskim 'San' = polskie 'są'; białoruskie 'Su-';
pruskie 'Sambrad' od 'brodas' = 'bród';
'Sanstangen' - n. jez.;
'Santaka' - n. rzeką od litewskiego 'teketi' = 'ciec';
łotewskie 'valka' = 'płynąca rzeczułka, nisko położone moczarowate miejsce';
drugi człon '-vałki', '-vałk' jest z pewnością pochodzenia bałtyckiego (lit. 'vilkti' = 'ciągnąć');
slawizacja (tj. białorutenizacja i polonizacja) utrwaliła formę 'Suwałki';
dopiero ok. 1680 r. pojawiła się forma 'Suwałki';
w 1700 - 'Suwałki Wielkie' i 'Suwałki Małe';
przypuszcza się, że to jest przekształcone litewskie 'susiwilkai' = 'włóczęgi' (tak mieli przezywać mieszkańców tej okolicy - Litwini);

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Stanisław Respond. Ossolineum, Wrocław 1984

13.06.2010 13:02
Sokołów Podlaski
leży w poblizu źródeł Cetyni, dopływu Bugu;
w 1415 r został już ufundowany kosciół parafialny, a wię c miejscowość musiała istnieć wcześniej;
może to być nazwa dzierżawcza od popularnego na Podlasiu nazwiska 'Sokół' (wspomniane jako 'Zocol' już w XIII w.);
może to też być nazwa miejscowości służebnej od 'sokolników' czyli fachowców, układających sokoły do polowań dla władcy (podobnie, jak w przyp. Sokołowa Małopolskiego);
może to tez być nazwa topograficzna;

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Stanisław Rospond. Ossolineum, Wrocław 1984 r.

13.06.2010 13:34
Wrocław
conajmniej w IX w. był Wrocław centrum skupiska plemiennego Ślęzan;
już w 1000 r. biskup mersemburski Thietmar pisze o podporządkowaniu "biskupa wrocławskiego ('Wrotizlaensen') Jana";
w 1017 r. Thietmar pisze o pobycie Bolesława Chrobrego we Wrocławiu "in 'Wrotizlawa'";
autor cytowanego opracowania wyklucza poch. nazwy od
- imienia czeskiego księcia Wratislawa
- niemieckiej formy 'bres-lau', rzekomo mającej się wywodzić ze skandynawskiego (?!) 'bress-lau';
najprawdopodobniej nazwa pochodzi od imienia 'Wrocisław = Warcisław' zapisywana następnie --> 'Wrotizlaua', 'Vuartizlau';
późniejsza forma 'Wratislawia' to forma zlatynizowana i zgermanizowana w stosunku do rodzimej 'Wrocław';

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. stanisław Rospond. Ossolineum , Wrocław 1984 r.

13.06.2010 13:48
Warszawa

1241 r. pierwszy raz wymieniona w dokumencie nadania wsi Służewo pod Warszawą przez ks. Konrada Mazowieckiego "actum et datum Varscheviae"("sporządzono i dano w Warszewie";
'Warszewa' --> to własność 'Warsza' --> ergo: to nazwa dzierżawcza '-ewa' od skróconego imienia 'Warsz'
(w pełnym brzmieniu 'Warcisław');
zlatynizowana forma, to 'Varsovia', 'Varsouia';
1363 r. już występowała forma 'Warszawa';
1431 r. 'Warschawa';

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Stanisław Rospond, Ossolineum, Wrocław, 1984 r

13.06.2010 15:39
Piękne dzięki
13.06.2010 21:38
Ależ - cała przyjemność po mojej stronie! Lubię to robić - a tamto - muszę...
19.07.2010 07:06
Witam

Poproszę jeszcze o etymologie następujących miast:

Ełk
Gdańsk
Gdynia
Giżycko
Kartuzy
Kędzierzyn – Koźle
Siedlce,
Strzelce Opolskie
Szczecin
Świnoujście
19.07.2010 07:11
Witam i się odwdzięczam (ale po kawałku, dobrze, bo praca obszerna i "detaliczna"?):
Bialystok
leży n.rz Białą,; w 1426 wzmianka o nadaniu p.ks. Witolda wsi o nazwie Bielszczany stok.
W 1320 B. został załozony p. Giedymina.
Pierwszy człon: BIAŁY należy łaczyć z nazwą rz. Białą; drugi człon STOK jest typowy dla pn. Polski - tam "stoki" -->'powoli toczące się wody nizinne' - jest to nazwa. m odrzeczna;
oczywiście "biały"= 'jasny kolor wody, rzeka o dnie piaszczystym'

Bibliografia

Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Stanisław Rospond, Ossolineum, 1984 r

Strona z 4 Następna >