Śledziejowice, pow. wielicki

Śledziejowice

Śledziejowice (dawn. Szledzeyowycze, Zlyedzewicze, Śledzowice, Śledziowice), swoją nazwę zawdzięczają służebności jaką ludność wsi miała sprawować - tj chodzenia "za śladem" zwierzyny podczas przygotowywania polowań. Leżąca na skraju puszczy, na trasie z myśliwskiego zamku w Wieliczce (potem siedziba administracji żupnej) wybudowanego przez Kazimierza Wielkiego. Wielowiekowe dęby, pozostałości owej puszczy, do dziś jeszcze rosną w parku dworskim.

Śledziejowice występujące zawsze łącznie z Kokotowem jako jeden klucz majątkowy nabył w 1347 Mikołaj Wierzynek - człowiek niezwykle bogaty i operatywny, wójt, posiadacz wielu majątków, zarządca finansów króla. Rodzina Wierzynków posiada dobra przez ok. 100 lat. Ich finansowy upadek wiąże się zapewne m.in ze sprzeniewierzeniem pieniędzy z kasy miejskiej przez Andrzeja (wnuka Mikołaja juniora), który za ten czyn został ścięty na rynku w Krakowie w 1406 roku. Po tym okresie dobra przechodzą więc w ręce Biechowskich a następnie Zborowskich, cały czas pozostając w związku z żupami wielickimi.

W XIV wieku wieś nie była duża, oprócz kilku wsi istniał folwark szlachecki, z którego płacono niewielki podatek parafii w Wieliczce, podobnie jak i kmiecie którzy mieli dostarczać dziesięcinę snopową i konopną. W XV wieku we wsi były 4 jednołanowe gospodarstwa kmiece (zazwyczaj ok. 30 mórg każde), dwie mniejsze zagrody i karczma. Gospodarkę prowadzono systemem trójpolowym, ale nie otrzymywano dużych zbiorów. Była to więc wieś średnich rozmiarów jak na ówczesne czasy. W latach nieurodzaju znacznie zwiększała się śmiertelność.

W XVI wieku Śledziejowice będące w posiadaniu rodziny Zborowskich stały się gniazdem awanturników i banitów - na czele z słynnym Samuelem Zborowskim, który wraz z braćmi dokonywał w Małopolsce wielu haniebnych czynów. Powróciwszy bezprawnie z banicji został ścięty na dziedzińcu wawelskim 26.5.1583 roku z rozkazu króla Stefana Batorego. Rodzina Zborowskich straciła majątek i zubożała a Śledziejowice przeszły - w ręce Lubomirskich (z których Sebastian wiele lat walczył ze Zborowskimi). Chociaż Stanisław starał się komasować dobra to po jego śmierci w 1613 syn nie miał już do tego dobrej ręki i w końcu sprzedał cały klucz Gawrońskiemu - przedstawicielowi drobnej szlachty herbu Rawicz. Zakupiwszy wsie i pełniąc funkcje w żupach solnych wciąż przywłaszczał sobie państwowe pieniądze oraz zaciągał długi prywatne. mimo to sądy - trwające lata nie uznały praw jego wierzycieli i nie eksmitowały Gawrońskiego ze Śledziejowic.

W tym czasie we wsi stała kuźnia na rozdrożu. Istniał też staw (na obszarze zwanym dzisiaj Stawiskiem) dzięki któremu rozwinęła się we wsi hodowla gęsi. Jednak polityka gospodarcza prowadziła do coraz większego uzależnienia chłopów od dworu.

W XVII wieś stanowi już jednak własność Szembeków (przez małżeństwo Jana Gawrońskiego z Anną Szembek) - również związanych z żupami. W 1656 - czyli w czasach potopu - Śledziejowice dzierżawił Jan Morsztyn który tu ważył piwo i sprzedawał szynkarzom w Wieliczce.

Po kolejnych 100 latach wieś i majątek stają się, zapewne poprzez kupno, własnością Ossolińskich również związanych z żupami. Józef Maksymilian gromadził ogromne zbiory poloników, dokumentów, książek, map. Zbiory gromadził we Wiedniu, przewoził je następnie do Śledziejowic, gdzie ładowano je w wielkie skrzynie i wywożono do Lwowa furmankami. Od Józefa dobra nabyła w 1809 Tekla Niedzielska h. Larysz i jako bezdzietna przeniosła prawo na brata Kajetana. Rodzina ta, żyjąc w okresie wielu wojskowych rozpraw przeniosła centrum klucza z Kokotowa do Śledziejowic, aby uchronić się od nieustawicznego zgiełku na trakcie wykorzystywanym przez wojsko. (Trzeba pamiętać, że taki zgiełk oznaczał zazwyczaj kilkudniowe lub dłuższe stacjonowania znacznej liczby wojska, a co za tym idzie ogołacanie spiżarni, sadów, niszczenie dobytku. W tym czasie powstaje przy dworze w Śledziejowicach park - istniejący w dużej mierze do dziś.

Tekla Niedzielska i jej mąż Józef Zdzieński zbudowali w Śledziejowicach w 1823 dwór modrzewiowy, postawiony na wielkich piwnicach. Przedzielony sienią miał 13 izb nie licząc kolejnych w oficynie dworskiej. Stąd rozpoczynano słynne polowania w przeddzień Wigilii. Sień ogrzewał wielki piec, na którym chętnie sypiano. Chociaż wyposażenie było raczej skromne, wnętrze sprawiało wrażenie przepychu dzięki zawieszonym licznym opończom, kotarom z adamaszku, kolorowego sukna z brokatem.

Pomimo "nędzy galicyjskiej" mieszkańcy wsi nie należeli też do biedoty licząc ok. 300 mieszkańców. Oprócz uprawiania roli i prac we dworze wyjeżdżali też do pracy w zakładach na Śląsku. Większość nazwisk z tego okresu występuje do dziś. Np.: Piechnik, Krawczyk, Szewczyk, Giergiel, Książek, Bałwan, Karamon, Chudoba, Lembas, Skocz, Leśniak, Buchta, Prasiel, Talaga, Kałuża, Grochal, Juras. W domach zamieszkiwało ok 10 osób, a więc wieś liczyła ok 30 domów. W XIX wieku miało miejsce kilka epidemi, rolnictwo przed okresem rozwoju maszyn było raczej na niskim poziomie. Barwnym elementem wsi był regularnie pojawiający się tabor cygański stacjonujący na skraju lasu za torem kolejowym przy drodze prowadzącej do Brzegów.

Niedzielscy, a szczególnie Erazm, dokonywali licznych transakcji, gromadzili dobra sztuki, bywali mecenasami. Szczęśliwie uniknęli krwawego losu podczas rzezi krakowskiej inspirowanej przez Austriaków w 1848. Częściowego splądrowania dokonały bandy przybyłe z okolic Tarnowa, lecz samo Niedzielscy schronili się wówczas w Bochni. Dwór odnowiono i wyposażono. Erazm Niedzielski gromadził liczne dzieła sztuki, obrazy, broń, a także rękopisy, dokumenty, stare księgi. Wspierał Powstanie styczniowe, przyjmował generałów powstańczych, gromadził liczne dokumenty i pamiątki. Syn Erazma Stanisław dokonywał znacznych usprawnień gospodarczych, melioracji, nawadniania, specjalizacji produkcji - dzięki czemu wartość gruntów rosła. Gospodarstwa specjalizowały się szczególnie w produkcji nabiału. Łącznie pod koniec XIX wieku dwór posiadał 114 sztuk bydła, 45 koni roboczych, 4 wyjazdowe i wielką ilość drobnego inwentarza. Większość obiektów gospodarczych i folwarcznych zarówno w Śledziejowicach jak i innych służebnych wsiach była murowana. Wprowadzano nowoczesne maszyny rolnicze. W 1907 uruchomiono gorzelnię o wydajności 7 hektolitrów dziennie.

Niedzielscy fundowali też obiekty religijne i uposażali księży - w dworze powstała kaplica, a potem dwa obiekty sakralne w Kokotowie i Śledziejowicach. W Kokotowie utrzymywali przez 20 lat ochronkę w Kokotowie. W okolicy dworu rozwijali park - który zyskał z czasem dużą wartość przyrodniczą i choć do dzisiaj nie zachowały się niektóre wyjątkowe okazy to ciągle cieszy świetnością odrestaurowany przez obecnego właściciela. Zachowano stawy rybne a także ostoję ptactwa i drobnej zwierzyny dalszej części terenu dworskiego.

W czasie I Wojny Światowej dobrami w Śledziejowicach zarządzali nie zawsze uczciwi zarządcy, a młody Adam Niedzielski marzył raczej o karierze wojskowej, służąc ochotniczo w Legionach, w obronie Lwowa. Został potem oficerem 8 pułku ułanów, nie zajmował się gospodarstwem osobiście i żył ponad stan co spowodowało że musiał zacząć wyprzedawać majątek wraz z cennymi zbiorami. Maria Niedzielska w czasie okupacji dała schronienie wielu prześladowanym ludziom. II Wojna Światowa rozproszyła rodzinę po świecie. Do kraju wrócił jedynie Krzysztof Gożkowski. Po wojnie majątek uległ parcelacji, Maria Niedzielska wynajmując miejsca dla artystów - m.in. przebywał tu Gałczyński, Waldorff, Jerzy Andrzejewski, redaktor Elie, malarz Uniechowski. Brak środków i trudności spowodowały przekazanie dworu i parku spółdzielniom. Dwór uległ niemal całkowitej dewastacji z której odbudował go dopiero obecny właściciel przywracając dawny blask.

Bibliografia

Na podst: Gawęda St., Śledziejowice, zarys dziejów - maszynopis