Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Szczuczyn (3)
12.01.2012 09:49
Pierwsze dostępne źródła o terenach, na których powstało miasto Szczuczyn sięgają początków XV wieku. Książe mazowiecki Janusz I starszy władający ziemią wiską (w której Pijarski Zespół Klasztorno-Kościelny leży Szczuczyn), zasiedlający ją, nadał i sprzedał braciom Falisławowi i Marcinowi Szczukom herbu Grabie 55 włok ziemi po obu stronach rzeki Wissy. Fakt ten miał miejsce przed 1426 rokiem, Szczukowie zaś wywodzili się ze wsi Grabiów koło Nasielska. Na włóknach Falisława powstała wieś Szczuki - Falisławy (dzisiaj Barany - dzielnica Szczuczyna), a wyżej w górę rzeki na części jego brata - Marcina - Marciny - (dziś Skaje). Ród Szczuków nabywając dalsze ziemie dał początek innym wsiom: Szczuki Piotrowe - Jambrzyki, Pawełki, Bęćkowo. Od nich też nazwę otrzymała wieś Szczuki - Litwa (dziś miasto Szczuczyn) założona na włóknach wcześniej nadanych Grzegorzowi z Gumowa, który w 1437 roku sprzedał je braciom Szczukom. W 1466 roku Marcin Szczuka sprzedał książętom mazowieckim część dóbr dziedzicznych wraz z wsią Szczuki - Litwa.
Pijarski Zespół Klasztorno-Kościelny Książe Janusz II potrzebując pieniędzy zastawił w 1483 roku księdzu Adamowi Szczuce, Szczuki - Litwa, które ten dzierżył od 1526 roku. Jego spadkobiercą był bratanek pisarz ziemski wiski - Jan Szczuka, syn też Jan przeniósł się na Litwę. Być może z tej linii pochodził urodzony na Litwie Stanisław Antoni Szczuka, podkanclerzy litewski, założyciel Szczuczyna. Począwszy od 1683 roku, tj. od wykupienia wsi Szczuki - Falisławy - Barany Stanisław Antoni Szczuka (1654-1710) rozpoczął tworzenie swego latyfundium szczuczyńskiego. W latach 1683-1689 odkupił od Sebastiana Ławskiego wieś Szczuki Litwa (zwaną też Księżą Wsią).
Budowę barokowego miasta Szczuczyna o interesującym układzie przestrzennym rozpoczął w 1689 roku nadworny architekt S. A. Szczuki, Francuz de Fleniers.
Pijarski Zespół Klasztorno-Kościelny 9 listopada 1692 roku jest dla Szczuczyna najważniejszą datą. Wówczas to na mocy przywileju wystawionego w Żółkwi przez Jana III Sobieskiego miasto otrzymało prawa miejskie-magdeburskie. Przywilej lokacyjny przyspieszył rozwój nowo powstałego miasta, dając mu podstawy organizacji opartej na samorządzie miejskim, zezwalał na rozsądzanie spraw cywilnych i karnych we własnym zakresie oraz na organizowanie targów dwa razy do roku w tygodniu, w każdy wtorek i czwartek. Jarmarki zaś naznaczał na św. Wawrzyńca, św. Michała i św. Marcina. Jednocześnie przywilej gwarantował wszystkim przebywającym na targi nie pobieranie opłat tzw. targowych oraz zwolnienie na przeciąg lat trzydziestu od wszelkich danin, ceł i podatków wszystkich chętnych na stałe zamieszkanie. Miasto otrzymało herb - ośmioramienną gwiazdą na białym polu. Przywilej lokacyjny został kolejno potwierdzony przez Augusta II w dniu 14 marca 1699 roku i 11 lipca 1703 roku, oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego w dniu 21 grudnia 1779 roku.
Ołtarz Główny Po 1694 roku kierownikiem prac budowlanych w Szczuczynie został Włoch Józef Fontana II. Budowa szczuczyńskiego zespołu kościelno - klasztornego, zaprojektowanego również przez Włocha, Józefa Piolę, rozpoczęła się w 1697 roku (po wcześniejszym o rok sprowadzeniu do miasta pijarów). Budowa ta została ukończona dopiero w 1743 roku. Miasto było już wówczas ruchliwym ośrodkiem handlowym. Rozpoczęcie w tym samym czasie co zespołu kościelnego budowy pałacu Szczuków nie znajduje potwierdzenia jego ukończenia. Na budowę klasztoru, jak i kościoła wykorzystano fundusze S. A. Szczuki - 60 tysięcy złotych ; 20 tysięcy złotych wpłynęło z kasy królewskiej Jana III Sobieskiego, który na intencję pomyślności bitwy pod Wiedniem przeznaczył tę kwotę na budownictwo sakralne w Szczuczynie. Pracę nad rozbudową nowego miasta były w toku, gdy w 1710 roku zmarł jego założyciel Stanisław Antoni Szczuka - miasto posiadało już ratusz, który górował nad kramami ustawionymi na starym rynku. Cały majątek po założycielu miasta przeszedł w ręce rodziny Potockich przez małżeństwo z Marianną Kątską, wnuczką podkanclerzego. Brak zainteresowania nowych właścicieli miasta stał się pierwszą przyczyną zahamowania jego rozwoju. W końcu XVIII wieku Szczuczyn był własnością generała Łączyńskiego, a w XIX wieku należał do Kisielnickich, Chojnowskich i Miłosków.
Ołtarz boczny - Jezus na Krzyżu Szczuczyn szybko zasłynął na Mazowszu i Podlasiu ze swych dorocznych jarmarków, na które przybywali kupcy również z odległych stron Korony i Prus Książęcych. Największą chlubą Szczuczyna było Kolegium Pijarskie zbudowane w 1706 roku dla 300 uczni (zamknięte przez Rząd Pruski w 1805 roku). Kolegium kształciło głównie synów włościan i drobnej szlachty i posiadało bardzo cenny i bogaty księgozbiór. W 1772 roku realizując pośmiertnie wolę podkanclerzego, sufragan chełmiński ks. Seweryn Szczuka założył szkołę dla panien w dworku przy ulicy Szpitalnej (rozebranym w 1817 roku), co trzeba przyznać było jak na owe czasy bardzo postępowe. Podkreślić należy również, iż fakt kształcenia 150 uczniów bezpłatnie w kolegium szczuczyńskim świadczy o wielkim humaniźmie założyciela miasta, który na ten cel przeznaczał pokaźne dochody z okolicznych wsi. Wychowankami i nauczycielami tej szkoły było wielu znanych ludzi nauki polskiej jak Teodor Waga, Jakub Waga, Antoni Waga, Jakub Falkowski, Wawrzyniec Wysocki.
Ołtarz boczny - p. w. Św. Jana Nepomucena Wielkie zniszczenie miasta przyniosła ze sobą wojna północna, a zwłaszcza częste przemarsze wojsk. Podobne skutki dla miasta miały niepokoje wewnętrzne, a przede wszystkim klęski żywiołowe. Epidemie cholery i dżumy występujące na Mazowszu w latach 1708 - 1709 i późniejszych nie oszczędziły miasta - świadczy o tym, murowany pomnik wzniesiony w Szczuczynie komisarzowi dóbr szczuczyńskich Samuelowi Szpielowskiemu Neronowiczowi, zmarłemu na morowe powietrze 20 maja 1710 roku (pomnik zniszczono w czasie II wojny światowej).
W czasie powstania kościuszkowskiego ludność Szczuczyna brała czynny udział w walkach pospolitego ruszenia w okolicach miasta, a wielu oddało swoje życie w bitwie pod Rajgrodem w dniu 10 lipca 1794 roku. Po trzecim rozbiorze Polski, w latach 1795 - 1807, Szczuczyn wszedł w skład tzw. departamentu białostockiego Prus Nowowschodnich i został podporządkowany Goniądzowi, który był siedzibą władz powiatowych. Miasto szczyciło się piękną zabudową, rozwiniętym rzemiosłem i handlem. W 1800 roku Szczuczyn posiadał 10 ulic, 270 domów (w tym 1 urzędowy, 1 dworski, 2 kościoły), 3 młyny wodne, cegielnię, 27 browarów, 4 gorzelnie i 13 szynków. Kupców w mieście było 15 a rzemieślników 178.
Ołtarz boczny - p. w. Św. Józefa Kalasantego W części budynków pijarskich mieścił się urząd celny, podatkowy oraz konsumpcyjny.
Przez cały okres zaboru pruskiego Szczuczyn był miastem prywatnym. W okresie tym uległy likwidacji zarówno klasztor, jak i zasłużone dla nauki kolegium pijarskie. Rozkwit Szczuczyna jako centrum administracyjnego przypadł na czasy Księstwa Warszawskiego, kiedy to w wyniku reorganizacji administracji został powołany powiat biebrzański z siedzibą w Szczuczynie, podporządkowany departamentowi łomżyńskiemu. Miasto posiadało wówczas podprefekturę, sąd pokoju i komorę celną. Rozwojowi miasta sprzyjało dogodne położenie geograficzne na trasie Królewiec-Białystok, sąsiedztwo Prus i bliskość Warszawy. W 1810 roku miasto prócz dwóch zabudowanych rynków posiadało już 13 ulic. Zabudowa jednakże w przeważającej mierze była drewniana. Z chwilą utworzenia Królestwa Kongresowego, po 1815 roku, były departament łomżyński został przemianowany na województwo augustowskie z siedzibą w Suwałkach. Szczuczyn był nadal siedzibą powiatu biebrzańskiego, ale tylko jako okręg wyborczy. Powiat biebrzański łącznie z augustowskim tworzył tzw. obwód augustowski. W mieście działał sąd pokoju z wydziałem spornym oraz Komora Główna Pograniczna; stacjonował tu też sztab pułku kozackiego. W 1820 roku miasto posiadało 2500 mieszkańców. Domów było 236 w tym 16 murowanych.
Funkcjonujące w tym czasie zakłady świadczą o rozwoju miasta. Czynnych było 11 gorzelni i prywatnych browarów, 7 karczem, 4 jatki, młyn, farbiarnia i wytwórnia dywanów. Obok tradycyjnych warsztatów rzemieślniczych mieli swoje zakłady także rymarze, siodlarze, tkacze, rękawnicznicy, grzebieniarze, złotnicy, studniarze i stelmachowie. Szczuczyn miewał rocznie 9 jarmarków, trwających łącznie 15 dni.
W okresie powstania listopadowego w okolicach Szczuczyna działały grupy powstańcze, które atakowały mniejsze oddziały nieprzyjaciela.
Aktywność grup powstańczych była na tyle silna, że pozwoliła na opanowanie Szczuczyna. Wielu mieszkańców miasta uczestniczyło w zwycięskiej bitwie (29 maja 1831 roku) pod Rajgrodem. Przed wybuchem powstania styczniowego polska organizacja narodowa była również tworzona w Szczuczynie. Z jej ramienia naczelnikiem miasta został Izydor Bielicki, zaś akcję werbunkową prowadzili dwaj mieszkańcy Szczuczyna Konstanty Osiński i Józef Wasilewski. W czasie trwania powstania naczelnikiem żandarmerii biebrzańskiej był Michał Boniukiewicz, który następnie kierował szczuczyńskim rewirem policyjnym. Wokół miasta stoczono wiele potyczek a w nocy z 26 na 27 lutego 1864 roku Szczuczyn, w którym znajdowała się szczupła załoga wojsk carskich, w wyniku ataku połączonych oddziałów Obuchowicza i Ujazdowskiego, po wyparciu nieprzyjaciela cieszył się krótkotrwałą wolnością. 14 maja 1864 roku Szczuczyn był miejscem stracenia jednego z dowódców oddziału powstańczego, porucznika Polikarpa Bugielskiego, schwytanego przez Rosjan po przegranej potyczce 10 maja 1864 roku pod Grabowem. Jeszcze 15 maja 1864 roku w okolicy miasta doszło do potyczki, która była ostatnim starciem zbrojnym w tej części ziem polskich. Dokonano przez władze carskie w 1866 roku, po upadku powstania styczniowego, reforma administracyjna powołuje powiat szczuczyński należący do guberni łomżyńskiej. Szczuczyn jako stolica powiatu skupia lokalne urzędy, a także magistrat i urząd gminny. Leżąc z dala od centrów przemysłowych i kulturowych (dopiero w 1873 roku powstała stacja kolejowa w Grajewie), a równocześnie blisko granicy z Prusami, miał specyficzne warunki, które sprzyjały rozwojowi przemytu i tajnej emigracji. Uprzemysłowienie powiatu, podobnie jak w całej guberni łomżyńskiej, pozostawało daleko w tyle w porównaniu z innymi uprzemysłowionymi regionami kraju. Nie mniej trzeba stwierdzić, że w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku Szczuczyn w porównaniu z sąsiednim Grajewem, Rajgrodem czy Radziłowem posiadał największy odsetek murowanych domów.
W 1890 roku na ogólną liczbę 213 budynków mieszkalnych aż 71 było murowanych. Podstawowym zajęciem mieszkańców Szczuczyna, podobnie zresztą jak i osad powiatu szczuczyńskiego było rolnictwo.
Postęp techniczny powoli wprowadzano do miasta. W 1910 roku miasto oświetlono 12 lampami naftowymi, działały dwa zakłady litograficzne, fotograf i drukarnia. Największymi zakładami przemysłowymi przed I wojną światową były garbarnie Mejera, Bergstejna i Mordechaja Rozena oraz młyn Konstantego Gromadzkiego z zainstalowanym kotłem parowym.
Szczuczyn należał do niewielu miast na terenie guberni łomżyńskiej o stosunkowo nieźle rozwiniętej służbie zdrowia. Już w 1905 roku istniała apteka, a w 1839 roku w zabudowaniach byłego klasztoru popijarskiego założony zostaje szpital pod wezwaniem św. Stanisława, z inicjatywy ówczesnej Rady Głównej Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych.
Rewolucja 1905 roku nie przeszła w Szczuczynie bez echa. Walka o nauczanie w języku ojczystym, niszczenie podręczników rosyjskich i godeł carskich to główne powody oskarżeń władzy obywateli szczuczyńskich - Konstantego Augustowskiego, Leona Konarowskiego, Franciszka Lewkowskiego, Leopolda Ramotowskiego, Andrzeja Truszkowskiego, Konstantego Czarneckiego, Karola Zalca i Jana Zyskowskiego. W latach I wojny światowej Niemcy utrzymali powiat szczuczyński w jego dawnych granicach, jednak ze względu na zniszczenie miasta i lepsze warunki komunikacyjne przenieśli siedzibę władz powiatowych do Grajewa. Walki, które zniszczyły miasto, toczyły się w lutym 1915 roku. W odrodzonej, niepodległej Polsce, powiat szczuczyński został utworzony na mocy ustawy z dnia 14 sierpnia 1919 roku. Nazwę "szczuczyński" ze względu na tradycje utrzymano przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego, chociaż siedzibą władz było Grajewo. Wybuch II wojny światowej w 1939 roku w powiecie szczuczyńskim miało nieco odmienny obraz niż w pozostałych przygranicznych powiatach kraju. Wypad ze zgrupowania w okolicach Szczuczyna Podlaskiej Brygady Kawalerii na teren Prus Wschodnich w czwartym dniu agresji Niemiec hitlerowskich na Polskę (co prawda musieli się dość szybko wycofać ze względu na przewagę nieprzyjaciela), dowodził, że żołnierz nasz walczył również na ziemi najeźdźcy. W nocy z 6 na 7 września Niemcy zajęli Szczuczyn, a uciekająca ludność masowo ginęła na drogach ostrzeliwana przez lotników niemieckich. 21 września 1939 roku wojska hitlerowskie po spaleniu synagogi i dwóch bożnic opuściły Szczuczyn zajmując pozycje linii demarkacyjnej ustaloną ze Związkiem Radzieckim. Powiat szczuczyński został włączony do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
22 czerwca 1941 roku w wyniku agresji Niemiec na Związek Radziecki miasto znowu płonie. W lipcu 1941 roku hitlerowcy dokonali masowej egzekucji 600 szczuczyńskich Żydów. W Andrychach, nieopodal Szczuczyna istniał obóz przymusowej pracy, w którym stale przebywało 250 osób. Miasto zostało włączone do okręgu białostockiego - "Bezirk Bialystok". Wielu mieszkańców zginęło w obozach śmierci na terenach całego kraju, a także wielu zostało wywiezionych na przymusowe prace w głąb Rzeszy Niemieckiej.
Szybko zorganizowany został w Szczuczynie ruch oporu, a najbardziej czynną działalność przejawiała Armia Krajowa - III rejonem szczuczyńskim obwodu grajewskiego dowodził wachmistrz Sawicki.
23 stycznia 1945 roku Szczuczyn został wyzwolony przez wojska radzieckie 2 Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało zniszczone w 28 procentach, ludność zaś stanowiła połowę stanu przedwojennego - w 1946 roku zamieszkiwało w Szczuczynie 2479 osób.
Pijarski Zespół Klasztorno-Kościelny Rozpoczęto pracę nad odbudową miasta. Wielu z mieszkańców Szczuczyna wyjechało na tereny pobliskich ziem odzyskanych, gdzie znaleźli mieszkania i pracę. W 1948 roku powiat szczuczyński przemianowano na grajewski. Miasto, chociaż pozbawione władz powiatowych, dzięki zaangażowaniu swoich mieszkańców powoli, ale systematycznie się rozwijało. Powstały nowe zakłady pracy - wytwórnie mydła i płatków mydlanych, wyrobów ze styropianu oraz koszyków wiklinowych, mleczarnia, spółdzielnia usługowo - wytwórcza materiałów budowlanych dla potrzeb rolnictwa, lecznica zwierząt, ośrodek maszynowy, spichrz zbożowy, masarnia, piekarnia i wytwórnia wód gazowanych. W Szczuczynie było przedszkole, dwie szkoły podstawowe, zespół szkół mechanicznych, zespół szkól rolniczych, miejsko gminny ośrodek kultury, biblioteka, a także ognisko muzyczne korzystające z pomieszczeń Ochotniczej Straży Pożarnej. W murach poklasztornych nadal działa szpital. Młodzież i dzieci zrzeszeni są w Miejskim Ludowym Klubie Sportowym "Wissa". Obecnie Szczuczyn jest siedzibą miasta i gminy. Miasto zajmuje powierzchnię 13 km2 i liczy 3688 mieszkańców zaś miasto i gmina 116 km2 i 7027 mieszkańców. Na terenie miasta i gminy dominuje produkcja rolna, na terenie miasta rozwija się handel detaliczny i drobny przemysł w zakresie obróbki drewna. Istnieje również Spółdzielnia Inwalidów produkująca mydło i chemię gospodarczą. Miasto wyposażone jest w infrastrukturę techniczną w zakresie sieci wodociągowej, telefonicznej, częściowo kanalizacji sanitarnej. Brak jest natomiast sieci gazowej miejskiej. Na terenie miasta i gminy znajdują się korzystnie położone tereny predysponowane do lokalizacji inwestycji terenochronnych.
(c) Janusz Marcinkiewicz
Pijarski Zespół Klasztorno-Kościelny Książe Janusz II potrzebując pieniędzy zastawił w 1483 roku księdzu Adamowi Szczuce, Szczuki - Litwa, które ten dzierżył od 1526 roku. Jego spadkobiercą był bratanek pisarz ziemski wiski - Jan Szczuka, syn też Jan przeniósł się na Litwę. Być może z tej linii pochodził urodzony na Litwie Stanisław Antoni Szczuka, podkanclerzy litewski, założyciel Szczuczyna. Począwszy od 1683 roku, tj. od wykupienia wsi Szczuki - Falisławy - Barany Stanisław Antoni Szczuka (1654-1710) rozpoczął tworzenie swego latyfundium szczuczyńskiego. W latach 1683-1689 odkupił od Sebastiana Ławskiego wieś Szczuki Litwa (zwaną też Księżą Wsią).
Budowę barokowego miasta Szczuczyna o interesującym układzie przestrzennym rozpoczął w 1689 roku nadworny architekt S. A. Szczuki, Francuz de Fleniers.
Pijarski Zespół Klasztorno-Kościelny 9 listopada 1692 roku jest dla Szczuczyna najważniejszą datą. Wówczas to na mocy przywileju wystawionego w Żółkwi przez Jana III Sobieskiego miasto otrzymało prawa miejskie-magdeburskie. Przywilej lokacyjny przyspieszył rozwój nowo powstałego miasta, dając mu podstawy organizacji opartej na samorządzie miejskim, zezwalał na rozsądzanie spraw cywilnych i karnych we własnym zakresie oraz na organizowanie targów dwa razy do roku w tygodniu, w każdy wtorek i czwartek. Jarmarki zaś naznaczał na św. Wawrzyńca, św. Michała i św. Marcina. Jednocześnie przywilej gwarantował wszystkim przebywającym na targi nie pobieranie opłat tzw. targowych oraz zwolnienie na przeciąg lat trzydziestu od wszelkich danin, ceł i podatków wszystkich chętnych na stałe zamieszkanie. Miasto otrzymało herb - ośmioramienną gwiazdą na białym polu. Przywilej lokacyjny został kolejno potwierdzony przez Augusta II w dniu 14 marca 1699 roku i 11 lipca 1703 roku, oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego w dniu 21 grudnia 1779 roku.
Ołtarz Główny Po 1694 roku kierownikiem prac budowlanych w Szczuczynie został Włoch Józef Fontana II. Budowa szczuczyńskiego zespołu kościelno - klasztornego, zaprojektowanego również przez Włocha, Józefa Piolę, rozpoczęła się w 1697 roku (po wcześniejszym o rok sprowadzeniu do miasta pijarów). Budowa ta została ukończona dopiero w 1743 roku. Miasto było już wówczas ruchliwym ośrodkiem handlowym. Rozpoczęcie w tym samym czasie co zespołu kościelnego budowy pałacu Szczuków nie znajduje potwierdzenia jego ukończenia. Na budowę klasztoru, jak i kościoła wykorzystano fundusze S. A. Szczuki - 60 tysięcy złotych ; 20 tysięcy złotych wpłynęło z kasy królewskiej Jana III Sobieskiego, który na intencję pomyślności bitwy pod Wiedniem przeznaczył tę kwotę na budownictwo sakralne w Szczuczynie. Pracę nad rozbudową nowego miasta były w toku, gdy w 1710 roku zmarł jego założyciel Stanisław Antoni Szczuka - miasto posiadało już ratusz, który górował nad kramami ustawionymi na starym rynku. Cały majątek po założycielu miasta przeszedł w ręce rodziny Potockich przez małżeństwo z Marianną Kątską, wnuczką podkanclerzego. Brak zainteresowania nowych właścicieli miasta stał się pierwszą przyczyną zahamowania jego rozwoju. W końcu XVIII wieku Szczuczyn był własnością generała Łączyńskiego, a w XIX wieku należał do Kisielnickich, Chojnowskich i Miłosków.
Ołtarz boczny - Jezus na Krzyżu Szczuczyn szybko zasłynął na Mazowszu i Podlasiu ze swych dorocznych jarmarków, na które przybywali kupcy również z odległych stron Korony i Prus Książęcych. Największą chlubą Szczuczyna było Kolegium Pijarskie zbudowane w 1706 roku dla 300 uczni (zamknięte przez Rząd Pruski w 1805 roku). Kolegium kształciło głównie synów włościan i drobnej szlachty i posiadało bardzo cenny i bogaty księgozbiór. W 1772 roku realizując pośmiertnie wolę podkanclerzego, sufragan chełmiński ks. Seweryn Szczuka założył szkołę dla panien w dworku przy ulicy Szpitalnej (rozebranym w 1817 roku), co trzeba przyznać było jak na owe czasy bardzo postępowe. Podkreślić należy również, iż fakt kształcenia 150 uczniów bezpłatnie w kolegium szczuczyńskim świadczy o wielkim humaniźmie założyciela miasta, który na ten cel przeznaczał pokaźne dochody z okolicznych wsi. Wychowankami i nauczycielami tej szkoły było wielu znanych ludzi nauki polskiej jak Teodor Waga, Jakub Waga, Antoni Waga, Jakub Falkowski, Wawrzyniec Wysocki.
Ołtarz boczny - p. w. Św. Jana Nepomucena Wielkie zniszczenie miasta przyniosła ze sobą wojna północna, a zwłaszcza częste przemarsze wojsk. Podobne skutki dla miasta miały niepokoje wewnętrzne, a przede wszystkim klęski żywiołowe. Epidemie cholery i dżumy występujące na Mazowszu w latach 1708 - 1709 i późniejszych nie oszczędziły miasta - świadczy o tym, murowany pomnik wzniesiony w Szczuczynie komisarzowi dóbr szczuczyńskich Samuelowi Szpielowskiemu Neronowiczowi, zmarłemu na morowe powietrze 20 maja 1710 roku (pomnik zniszczono w czasie II wojny światowej).
W czasie powstania kościuszkowskiego ludność Szczuczyna brała czynny udział w walkach pospolitego ruszenia w okolicach miasta, a wielu oddało swoje życie w bitwie pod Rajgrodem w dniu 10 lipca 1794 roku. Po trzecim rozbiorze Polski, w latach 1795 - 1807, Szczuczyn wszedł w skład tzw. departamentu białostockiego Prus Nowowschodnich i został podporządkowany Goniądzowi, który był siedzibą władz powiatowych. Miasto szczyciło się piękną zabudową, rozwiniętym rzemiosłem i handlem. W 1800 roku Szczuczyn posiadał 10 ulic, 270 domów (w tym 1 urzędowy, 1 dworski, 2 kościoły), 3 młyny wodne, cegielnię, 27 browarów, 4 gorzelnie i 13 szynków. Kupców w mieście było 15 a rzemieślników 178.
Ołtarz boczny - p. w. Św. Józefa Kalasantego W części budynków pijarskich mieścił się urząd celny, podatkowy oraz konsumpcyjny.
Przez cały okres zaboru pruskiego Szczuczyn był miastem prywatnym. W okresie tym uległy likwidacji zarówno klasztor, jak i zasłużone dla nauki kolegium pijarskie. Rozkwit Szczuczyna jako centrum administracyjnego przypadł na czasy Księstwa Warszawskiego, kiedy to w wyniku reorganizacji administracji został powołany powiat biebrzański z siedzibą w Szczuczynie, podporządkowany departamentowi łomżyńskiemu. Miasto posiadało wówczas podprefekturę, sąd pokoju i komorę celną. Rozwojowi miasta sprzyjało dogodne położenie geograficzne na trasie Królewiec-Białystok, sąsiedztwo Prus i bliskość Warszawy. W 1810 roku miasto prócz dwóch zabudowanych rynków posiadało już 13 ulic. Zabudowa jednakże w przeważającej mierze była drewniana. Z chwilą utworzenia Królestwa Kongresowego, po 1815 roku, były departament łomżyński został przemianowany na województwo augustowskie z siedzibą w Suwałkach. Szczuczyn był nadal siedzibą powiatu biebrzańskiego, ale tylko jako okręg wyborczy. Powiat biebrzański łącznie z augustowskim tworzył tzw. obwód augustowski. W mieście działał sąd pokoju z wydziałem spornym oraz Komora Główna Pograniczna; stacjonował tu też sztab pułku kozackiego. W 1820 roku miasto posiadało 2500 mieszkańców. Domów było 236 w tym 16 murowanych.
Funkcjonujące w tym czasie zakłady świadczą o rozwoju miasta. Czynnych było 11 gorzelni i prywatnych browarów, 7 karczem, 4 jatki, młyn, farbiarnia i wytwórnia dywanów. Obok tradycyjnych warsztatów rzemieślniczych mieli swoje zakłady także rymarze, siodlarze, tkacze, rękawnicznicy, grzebieniarze, złotnicy, studniarze i stelmachowie. Szczuczyn miewał rocznie 9 jarmarków, trwających łącznie 15 dni.
W okresie powstania listopadowego w okolicach Szczuczyna działały grupy powstańcze, które atakowały mniejsze oddziały nieprzyjaciela.
Aktywność grup powstańczych była na tyle silna, że pozwoliła na opanowanie Szczuczyna. Wielu mieszkańców miasta uczestniczyło w zwycięskiej bitwie (29 maja 1831 roku) pod Rajgrodem. Przed wybuchem powstania styczniowego polska organizacja narodowa była również tworzona w Szczuczynie. Z jej ramienia naczelnikiem miasta został Izydor Bielicki, zaś akcję werbunkową prowadzili dwaj mieszkańcy Szczuczyna Konstanty Osiński i Józef Wasilewski. W czasie trwania powstania naczelnikiem żandarmerii biebrzańskiej był Michał Boniukiewicz, który następnie kierował szczuczyńskim rewirem policyjnym. Wokół miasta stoczono wiele potyczek a w nocy z 26 na 27 lutego 1864 roku Szczuczyn, w którym znajdowała się szczupła załoga wojsk carskich, w wyniku ataku połączonych oddziałów Obuchowicza i Ujazdowskiego, po wyparciu nieprzyjaciela cieszył się krótkotrwałą wolnością. 14 maja 1864 roku Szczuczyn był miejscem stracenia jednego z dowódców oddziału powstańczego, porucznika Polikarpa Bugielskiego, schwytanego przez Rosjan po przegranej potyczce 10 maja 1864 roku pod Grabowem. Jeszcze 15 maja 1864 roku w okolicy miasta doszło do potyczki, która była ostatnim starciem zbrojnym w tej części ziem polskich. Dokonano przez władze carskie w 1866 roku, po upadku powstania styczniowego, reforma administracyjna powołuje powiat szczuczyński należący do guberni łomżyńskiej. Szczuczyn jako stolica powiatu skupia lokalne urzędy, a także magistrat i urząd gminny. Leżąc z dala od centrów przemysłowych i kulturowych (dopiero w 1873 roku powstała stacja kolejowa w Grajewie), a równocześnie blisko granicy z Prusami, miał specyficzne warunki, które sprzyjały rozwojowi przemytu i tajnej emigracji. Uprzemysłowienie powiatu, podobnie jak w całej guberni łomżyńskiej, pozostawało daleko w tyle w porównaniu z innymi uprzemysłowionymi regionami kraju. Nie mniej trzeba stwierdzić, że w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku Szczuczyn w porównaniu z sąsiednim Grajewem, Rajgrodem czy Radziłowem posiadał największy odsetek murowanych domów.
W 1890 roku na ogólną liczbę 213 budynków mieszkalnych aż 71 było murowanych. Podstawowym zajęciem mieszkańców Szczuczyna, podobnie zresztą jak i osad powiatu szczuczyńskiego było rolnictwo.
Postęp techniczny powoli wprowadzano do miasta. W 1910 roku miasto oświetlono 12 lampami naftowymi, działały dwa zakłady litograficzne, fotograf i drukarnia. Największymi zakładami przemysłowymi przed I wojną światową były garbarnie Mejera, Bergstejna i Mordechaja Rozena oraz młyn Konstantego Gromadzkiego z zainstalowanym kotłem parowym.
Szczuczyn należał do niewielu miast na terenie guberni łomżyńskiej o stosunkowo nieźle rozwiniętej służbie zdrowia. Już w 1905 roku istniała apteka, a w 1839 roku w zabudowaniach byłego klasztoru popijarskiego założony zostaje szpital pod wezwaniem św. Stanisława, z inicjatywy ówczesnej Rady Głównej Opiekuńczej Zakładów Dobroczynnych.
Rewolucja 1905 roku nie przeszła w Szczuczynie bez echa. Walka o nauczanie w języku ojczystym, niszczenie podręczników rosyjskich i godeł carskich to główne powody oskarżeń władzy obywateli szczuczyńskich - Konstantego Augustowskiego, Leona Konarowskiego, Franciszka Lewkowskiego, Leopolda Ramotowskiego, Andrzeja Truszkowskiego, Konstantego Czarneckiego, Karola Zalca i Jana Zyskowskiego. W latach I wojny światowej Niemcy utrzymali powiat szczuczyński w jego dawnych granicach, jednak ze względu na zniszczenie miasta i lepsze warunki komunikacyjne przenieśli siedzibę władz powiatowych do Grajewa. Walki, które zniszczyły miasto, toczyły się w lutym 1915 roku. W odrodzonej, niepodległej Polsce, powiat szczuczyński został utworzony na mocy ustawy z dnia 14 sierpnia 1919 roku. Nazwę "szczuczyński" ze względu na tradycje utrzymano przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego, chociaż siedzibą władz było Grajewo. Wybuch II wojny światowej w 1939 roku w powiecie szczuczyńskim miało nieco odmienny obraz niż w pozostałych przygranicznych powiatach kraju. Wypad ze zgrupowania w okolicach Szczuczyna Podlaskiej Brygady Kawalerii na teren Prus Wschodnich w czwartym dniu agresji Niemiec hitlerowskich na Polskę (co prawda musieli się dość szybko wycofać ze względu na przewagę nieprzyjaciela), dowodził, że żołnierz nasz walczył również na ziemi najeźdźcy. W nocy z 6 na 7 września Niemcy zajęli Szczuczyn, a uciekająca ludność masowo ginęła na drogach ostrzeliwana przez lotników niemieckich. 21 września 1939 roku wojska hitlerowskie po spaleniu synagogi i dwóch bożnic opuściły Szczuczyn zajmując pozycje linii demarkacyjnej ustaloną ze Związkiem Radzieckim. Powiat szczuczyński został włączony do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
22 czerwca 1941 roku w wyniku agresji Niemiec na Związek Radziecki miasto znowu płonie. W lipcu 1941 roku hitlerowcy dokonali masowej egzekucji 600 szczuczyńskich Żydów. W Andrychach, nieopodal Szczuczyna istniał obóz przymusowej pracy, w którym stale przebywało 250 osób. Miasto zostało włączone do okręgu białostockiego - "Bezirk Bialystok". Wielu mieszkańców zginęło w obozach śmierci na terenach całego kraju, a także wielu zostało wywiezionych na przymusowe prace w głąb Rzeszy Niemieckiej.
Szybko zorganizowany został w Szczuczynie ruch oporu, a najbardziej czynną działalność przejawiała Armia Krajowa - III rejonem szczuczyńskim obwodu grajewskiego dowodził wachmistrz Sawicki.
23 stycznia 1945 roku Szczuczyn został wyzwolony przez wojska radzieckie 2 Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych miasto zostało zniszczone w 28 procentach, ludność zaś stanowiła połowę stanu przedwojennego - w 1946 roku zamieszkiwało w Szczuczynie 2479 osób.
Pijarski Zespół Klasztorno-Kościelny Rozpoczęto pracę nad odbudową miasta. Wielu z mieszkańców Szczuczyna wyjechało na tereny pobliskich ziem odzyskanych, gdzie znaleźli mieszkania i pracę. W 1948 roku powiat szczuczyński przemianowano na grajewski. Miasto, chociaż pozbawione władz powiatowych, dzięki zaangażowaniu swoich mieszkańców powoli, ale systematycznie się rozwijało. Powstały nowe zakłady pracy - wytwórnie mydła i płatków mydlanych, wyrobów ze styropianu oraz koszyków wiklinowych, mleczarnia, spółdzielnia usługowo - wytwórcza materiałów budowlanych dla potrzeb rolnictwa, lecznica zwierząt, ośrodek maszynowy, spichrz zbożowy, masarnia, piekarnia i wytwórnia wód gazowanych. W Szczuczynie było przedszkole, dwie szkoły podstawowe, zespół szkół mechanicznych, zespół szkól rolniczych, miejsko gminny ośrodek kultury, biblioteka, a także ognisko muzyczne korzystające z pomieszczeń Ochotniczej Straży Pożarnej. W murach poklasztornych nadal działa szpital. Młodzież i dzieci zrzeszeni są w Miejskim Ludowym Klubie Sportowym "Wissa". Obecnie Szczuczyn jest siedzibą miasta i gminy. Miasto zajmuje powierzchnię 13 km2 i liczy 3688 mieszkańców zaś miasto i gmina 116 km2 i 7027 mieszkańców. Na terenie miasta i gminy dominuje produkcja rolna, na terenie miasta rozwija się handel detaliczny i drobny przemysł w zakresie obróbki drewna. Istnieje również Spółdzielnia Inwalidów produkująca mydło i chemię gospodarczą. Miasto wyposażone jest w infrastrukturę techniczną w zakresie sieci wodociągowej, telefonicznej, częściowo kanalizacji sanitarnej. Brak jest natomiast sieci gazowej miejskiej. Na terenie miasta i gminy znajdują się korzystnie położone tereny predysponowane do lokalizacji inwestycji terenochronnych.
(c) Janusz Marcinkiewicz