Modlnica, pow. krakowski

Modlnica al. Modlnica Wielka z Modlniczką, al. Modlnica Małą, dwie wsie, pow. krakowski, dek. bolechowski. Leżą w pasie granicznym, tworząc jedne gminę katastralną, odl. od Krakowa na płn.-zach. o 8 kil., przy drodze z Krakowa przez Szyce do Olkusza. M. graniczy od płn. z Szycami, w królestwie kongresowem, od zach. z Tomaszowicami, Brzeziem i Zabierzowem, od płd. z Rząską i Bronowicami Wielkiemi, od wsch. z Toniami i Giebułtowem. Modlniczka leży od Modlnicy o l1/2 Mil. na płd. Obie mieszczą się na południowych stokach wyżyny olkuskiej, stromo tutaj opadającej do. doliny Wisły. Wzniesienie kościoła w Modlnicy wynosi 290 m.; punkt na granicy galicyjskiej (komora rosyjska) 323 m.; wzgórze na płd. od dworu, kaplica 304 m. Wzniesienie Modlniczki 262 m. npm. Od zach. opływa Modlnicę pot. Wedonka, nadpływający od stawów tomaszowickich, następnie przepływa Modlniczkę, zasilając kilka większych, rozlewających się wśród wsi w liczbie 4, i spływa na łąki (247 m.), podążając do Rudawy. Na płn.-zach. od Modlniczki rozpościerają się wzgórza Rudki (279 m.), których najwyższy punkt na granicy tomaszowickiej leży 291 m. npm. W płd.-zach. stronie przy gościńcu krzeszowickim leży grupa domów Plecionka al Lipie zwana; wznieś, jej wynosi 238 m.; folw.l Podchróście 282 m.; płd.-wsch. róg ogrodu dworskiego w Modlnicy 305 m.; komora austryacka Pokrątka 315 m. npm.; cmentarz modłnicki, na płn. od wsi, jadąc ku granicy 304 m. npm. Ze wzgórzy modlnickich piękny widok na okolicę krakowską, dolinę nadwiślańską, aż po Tatry, które w dni pogodne zarysowują się na horyzoncie. Grupa chat w Modlnicy na wsch. granicy, zowie się Szydło; napłn. od dworu jest Pokrątka, austryacka komora celna; na płd. zaś przysiółek z folw. Podchróście. W Modlniczce znów mamy przys. Budzyń, na płd. od wsi; we wsi zaś grupę chat, Lisie zwaną, wreszcie grupę chat Plecionkę al. Lipie w płd.-zach. stronie przy gościńcu krzeszowickim. Cały ten obszar ma większej posiadłości: roli or. 536, łąk i ogr. 87, past. 263, lasu 46 mr.; mn. pos.: roli or. 591, ł^ i ogr. 107, past 44 mr. austr. (1869 r.). Modlnica jest własnością Juliana Konopki, Modlniczka zaś zakonnic norbertanek na Zwierzyńcu pod Krakowem. W Modlniczce piękne gospodarstwo rybne. Według obliczenia z r. 1869 było w Modlnicy zabudowań dwora. 11, wiejs. 53; w Modlniczce dwora. 3, włość. 48, z czego przypada na Budzyń 17, na Lisie 2; w Modlnicy mk. 495 (221 męż., 274 koh.), w Modlnicze 328 (158 męż., 170 kob.)J z czego na Budzyń przypada 106 (53 męż., 53 kob.), na Lisie 18 (10 męż., 8 kob.). Według obliczenia z r. 1880 było w Modlnicy mk. 537, w Modlniczce 351. W Modlnicy jest kościół katol; pod wez. ś. Wojciecha. Bo par. należy Modlniczka, Tomaszowice i Zabierzów. Cała parafia ma dusz rz.-kat. 2010, akat. 1 żyd. 55 (1883 r.). Tak Modlnica jak Modlniczka sięgają odległych czasów. O Modlniczce wspomina przywilej Bolesława Wstydliwego, wydany 30 maja 1254 r. w Korczynie, jako o własności premonstratensek zwierzynieckich; wkrótce potem wś ta należeć musiała do kapituły krakowskiej, gdyż według przywileju z 5 kwietnia 1263 r. odstępuje klasztor tychże zakonnic kapitule krakowskiej wieś Garlicę duchowną, a odbiera od niej Modlniczkę (Modlnicia; czyt. Piekosińskiego, Kodex dypł. kat. krat, I, 53 i 89). W XIV w. dziedzicami Modlnicy są Ozaderowie, zwłaszcza pod r. 1364 jako dziedziców spotykamy tutaj Andrzeja Ozadera i Pechnę Ozaderówną, dzieci Swiętosława Ozadera, również dziedzica tej wsi. W r.' 1450 byli tutaj także Czaderowie (ob. dr Janota, Dyplomata Clarae Tumbae). Podług Długosza (Lib. ben.) Wierzbięta, dziedzic Ruszczy i Branic w w. XV miał być także dziedzicem tej wsi; po nim Minocki, po tym, jak wskazuje inwentarz tych dóbr z r. 1582, przeszła M. do rąk Salomonów, od których nabył ją Stanisław Fogelweder, królewski sekretarz, poseł hiszpański, O późniejszych dziedzicach mało wiemy. W XVII w* byli nimi Kucharscy. We wspomnianym inwentarzu, będącym własnością obecnego dziedzica, a noszącym tytuł: „Spisanie imienia Modlnicze wiełkij i czenszczy do niei w mały Modlnicz-cze bendączey, zey wszelakym gruuthem, pożytkiem, .ossadą, budowaniem, i sprzenthem w dworze bendączym. jako ssie zastało, po oddaniu, wiecznym urzendownie podaniem od pothomkow niebosczyka p. Mikołaja Salotnona młodego Jego Mczy Panu Stanisławowi Fogelwedrowi, K. Jego M. Secretarzowi a na then czasz poszlowi Jego K. Mczy, u Krolja Hiszpaińskiego etc. etc. Die quinta Septembr. Anno Domini 1582", znajdujemy ciekawe spisy pożytków gospodarskich, rady gospodarskie, stan ówczesnego gospodarstwa wyjaśniające. Czytamy w nim, że kmiotkowie rolni, w liczbie 9, płacą czynszu kmiecego złp. 28 gr. 24; zagrodnicy, w liczbie 7, czynszu ro- cznego złp. 6 gr. 12, chałupnicy 3, złp. 9, razem złp. 44 gr. 6. Komorników jest 11, ale niestałych, ,,jako przy Krakowye pewna iidżba ich bycz nie może, jedne odchodzą, drugie zasz przychodzą”. Dań kmieca i zagrodnicza jednaka; każdy nad czynsz daje po 2 kapłony i 20 jaj. Kmiecie obok innych mniejszych powinności mają 4 dni pańszczyzny. Tak kmiecie, jak zagrodnicy winni owce zepraó, międlić i 6 łokci przędziwa oddać, kapustę sadzić, stróżę we dworze czynić i dwa razy iść, do czego należą. Kmiecie mieli wówczas po 30 i więcej morgów gruntu i zwykle pańszczyznę swą odbywali parobkami, których trzymali. Nazwy pól: Kopanina, Pokrątka, ku Szydłu, Podgaj. Podanie głosi, iż po lipę, przy starej drodze z Modlnicy do Krakowa stojącą, w pobliżu której stała niegdyś wierzba, lud krakowski odprowadzał udającego się do Prus ś. Wojciecha i tu go żegnał. W miejscu tern przy starej drodze wystawiono kapliczkę, a za górą (idąc od -Krakowa) leżącą wieś Zagórze, wtedy od modlenia się Modlnica nazwać miano. Kapliczka ta dziś nie istnieje, wizerunek jej posiada p. Roman Konopka, dziedzic sąsiedniej wsi Tomaszowic. Dziś w tem miejscu rośnie kilka drzew świeżo posadzonych. Co do wspomnionej wierzby, o której wspomina znany inwentarz, to runęła r. 1830 od wiatru; kapliczkę zaś zburzono za administracyi ks, Michała Poniatowskiego, który miejsca pamiątkowe, od wsi oddalone, poznosić kazał, zapobiegając, aby w nich guseł nie odprawiano. Pod wspomnioną lipą znaleziono w ziemi popielnice i pieniądz rzymski z czasów Trajana. Przy inwentarzach tej wsi znajduje się mapka pól modlnickich wykonana r. 1758 przez X, Włyńskiego. Istniejący tutaj kościół pod wez. ś. Wojciecha, znajdował się w r.1582 w zupełnie dobrym stanie, gdyż go dzierżawca Zabierzowa, niejaki Szlaskowski, i dziedzic Modlnicy Salomon odnowili. Dzisiejszy kościół drewniany stoi na podmurowaniu i posiada piękną murowaną kaplicę. Obok wielkiego ołtarza znajduje się obraz przedstawiający zdjęcie z krzyża Chrystusa pędzla Jana Nepomucena Daniełskiego. W ołtarzach mieszczą się obrazy ś. Wojciecha i Antoniego W kaplicy murowanej są dwa wielkie obrazy, na jednym z nich śś. Filip i Jakób, drugi (odnowiony), oba nabyte dla tego kościoła z zburzonej krakowskiej świątyni ś. Filipa. Z pomników uwagi godnym jest grobowiec rodziny Konopków. W kaplicy widać marmurowy, ozdobny rzeźbami i popiersiem rycerza (wypukłorzeźba) pomnik Jakóba Kucharskiego, w r. 1619, dziedzica Modlnicy. W posadzce jest kamień grobowy Stanisława Kucharskiego, 1648. Kaplicę tę fundowała r. 1622 Katarzyna z Przybysławic Kucharska, żona Stanisława Kucharskiego, jak świadczy napis na płycie marmurowej, umieszczonej nad wejściem do kaplicy. Jest tu piękna nowa szkoła ludowa 1-klas. St.p. Zabierzów. Por.także Bibl. Krasińskich, t. II, 290 i „Lud" O. i Kolberga (S. V, 1871 r., str. 353). Br. G.
[SGKP]