justycjariusz

W latach 1784-1848 w Galicji istniał urząd justycjariusza w sądownictwie dominialnym. Był to mianowany i utrzymywany przez właściciela wsi lub miasta urzędnik rozpatrujący sprawy cywilne i drobne karne dotyczące poddanych włościan. Szlachta, oficjaliści dworscy (ludzie wolni) podlegali innej jurysdykcji. Najwyższy z oficjalistów dominialnych. Żeby zostać justycjariuszem trzeba było skończyć uniwersytet w Wiedniu (potem także we Lwowie) a następnie złożyć przysięgę na wierność cesarzowi.

W Schematyzmach Galicji i Lodomerii do roku 1848 w spisach dominium oprócz właścicieli wymienieni są justycjariusze ( Just.) (niem. Justiziär). Często rolę tę spełniają okoliczne magistraty, ale też osoby fizyczne. Musiały mieć one przygotowanie prawnicze, bowiem pełniły rolę lokalnego sędziego (coś na podobieństwo sędziego pokoju w krajach anglosaskich). Zdarza się, że, z racji oszczędności, jedna i ta sama osoba pełni funkcję justycjariusza w kilku, a nawet kilkunastu miejscowościach oddalonych znacznie od siebie. Niestety nie oznacza to jednoznacznie miejsca zamieszkania. Właściciel był zobowiązany opłacać i uposażyć justycjariusza, dlatego na początku zaborów nie wszyscy wykonali ten obowiązek. Dużo funkcji miało też vacat pomimo występowania w szematyzmach (przepisywanie starszych wpisów).

Według literatury przedmiotu funkcja ta powinna przejść po roku 1848 (tj. po uwłaszczeniu chłopów) do sądów powiatowych, ale jeszcze w roczniku 1855 (tj. za rok 1854) występują justycjariusze jako osoby fizyczne.

zobacz też: mandatariusz

[oprac. mikor]